geo stanowisko 21- Zaskakujące meandry geologii

Categories: Centrum Kłodzka element na trasie 1 element na trasie 2 element na trasie 3 element na trasie 5 geo stanowisko minerały rzeka skały magmowe tektonika

No comments

Obiekt: geo stanowisko 21- Zaskakujące meandry geologii

Granitowa rzeka, Plac Miast Partnerskich (na zapleczu budynków nr 1–7 przy ul. Jana Matejki)

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Charakter obiektu

Kamienna nawierzchnia skweru i placu zabaw nad rz. Młynówką

GPS 50° 26′ 16.8” N, 16° 39′ 20.99” E

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Uproszczony opis geologiczny

21.1 - meandry

Powierzchnia skweru, na którym się znajdujemy pokryta została różnorodnymi elementami kamiennymi – choć z geologicznego punktu widzenia jest to zawsze pospolity granit strzegomski. W większości mamy tu drobną kostkę brukową, a ponadto płyty kamienne. Część z nich – prostokątne – ułożono w równe pasy. Pozostałe wycięto nadając bardziej finezyjne kształty i ułożono we wzór przypominający może węża, ale dla nas będzie to coś innego – model koryta rzeki. FOT 21.1 Szczęśliwym trafem wzdłuż naszej „rzeki” rozmieszczono szereg fontann – mamy więc nawet nieco wody.
Rzeki płynące w szerokich dolinach wykazują zawsze bardzo charakterystyczny przebieg – wiją się, tworząc często szerokie zakola. Mówi się, że rzeki takie meandrują. W kolejnych zakolach – meandrach dochodzi do ciągłego niszczenia (podcinania) brzegu wklęsłego i nadbudowywania brzegu wypukłego. Wszystkiemu winien jest kręty nurt rzeki, niosący ziarna piasku i większe kamienie uderzające w jeden brzeg, a potem osadzające się na drugim. Nasi milusińscy mogą stać się na chwilę ziarenkiem piasku, albo kamykiem niesionym przez nurt. Biegnąc wzdłuż „granitowej rzeki” poczują jak siła odśrodkowa wyrzuca ich w kierunku wklęsłego, podmywanego brzegu rzeki. Natomiast jak wygląda prawdziwa meandrująca rzeka mogą zobaczyć tuż obok. Widoczna za barierką Młynówka, choć w całości uregulowana, zachowała taki właśnie kręty przebieg.

Pamiętajmy jednak, że nasze „chodnikowe meandry” to tylko model. Granit, z którego wykonano płyty nie me nic wspólnego z żadną rzeką. A obserwując dokładniej niektóre z tych płyt możemy znaleźć szereg ciekawych zjawisk, z czasów gdy skała ta się tworzyła. Są to różne żyły (skał takich jak aplit i lamprofiry), niektóre z nich przecinają się nawzajem, dzięki czemu geolog może stwierdzić, które są starsze, a które młodsze. FOT 21.2 Przyglądając się biało-różowawym pegmatytom (–> pegmatyt) możemy dostrzec drobne, połyskujące jak szkło ściany niektórych kryształów. FOT 21.3

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Pełny opis geologiczny

21.2 - apl lmpr

Na początek, robiąc sobie przerwę w zwiedzaniu „geociekawostek” nasi najmłodsi mogą zażyć nieco ruchu na placu zabaw. Ale potem proponujemy im zabawę inną: „bieganie suchą nogą po rzece” – chętni znajdą odpowiednie informacje w uproszczonym opisie tego stanowiska. Kręty pas faliście ciętych płyt granitowych stanie się dla nich odwzorowaniem meandrującej rzeki.
Jak wygląda prawdziwa meandrująca rzeka możemy zobaczyć tuż obok. Młynówka, choć w całości uregulowana, zachowała taki właśnie kręty przebieg. Jeszcze lepiej zjawiska te zobaczymy nieopodal – na stanowisku 23, gdzie widać przeciwległy, umocniony kamiennym murem, podmywany brzeg Nysy Kłodzkiej. Wychylając się przez barierkę i patrząc prosto w dół ujrzymy tam natomiast żwirowo-kamienistą łachę na „naszym”, nadbudowywanym przez rzekę brzegu.

Inna ciekawostka (można ją też nazwać studium ewolucji masywu granitowego), jaką możemy tu zobaczyć, jest już związana z samym granitem strzegomskim (–> granit strzegomski), z którego wykonana jest nawierzchnia placu. W niektórych płytach, których skupienie znajduje się w około 1/3 długości placu, licząc od Mostu św. Jana, natrafiamy na różnorodne skały żyłowe (–> żyły), często w granitach występujące.
W kilku miejscach widzimy tu więc jasnoszary i bardzo drobnoziarnisty aplit. Wewnętrzna budowa tych żył bywa całkiem skomplikowana – widać strefy nieco jaśniejsze i ciemniejsze, świadczące o tym, że aplity powstawały w kilku etapach. Niekiedy są skośnie przecinane równoległymi zespołami szczelin wypełnionych jakąś ciemną substancją mineralną. To z kolei świadectwo jeszcze jednego etapu ewolucji masywu granitowego – pojawienia się silnie zmineralizowanych roztworów mineralnych.
Ponadto widzimy również drobnoziarniste, ale znacznie ciemniejsze żyły lamprofirów – również skał magmowych, ale utworzonych z całkiem już innej magmy niż granit. Szczęściarze odnajdą jedną z płyt, w której aplit przecięty jest lamprofirem. FOT 21.2 W takiej sytuacji geolodzy, stosując tzw. zasadę przecinania, są w stanie stwierdzić która z tych skał jest starsza, a która młodsza. Oczywiście młodszy jest lamprofir, który przeciął wcześniej utworzony aplit. Dodatkowym dowodem to potwierdzającym jest mała enklawa (ksenolit) aplitu w lamprofirze. To z kolei doskonała ilustracja innej podstawowej zasady geologicznej – zasady zawierania (skała młodsza zawiera w sobie fragmenty skały starszej).
21.3 - pegm W niektórych płytach zdarzają się także niewielkie żyły i gniazda pegmatytu (–> pegmatyt). FOT 21.3 Ich zewnętrzne części tworzą różowe i kremowe kryształy skaleni (–> skalenie). Niekiedy drobne szare wrostki tworzy w nich kwarc, jest to może słabo tu wyrażona, ale typowa dla pegmatytów struktura pismowa. W wewnętrznych częściach pegmatytów widzimy kwarc szary, mleczny. Przyglądając się już całkiem z bliska (ale trzeba uważać, abyśmy nie zostali uznani za osoby niespełna rozumu – pełzające po chodniku) dostrzeżemy, że jego kryształy mają dobrze wykształcone ścianki (są to więc kryształy automorficzne – własnopostaciowe, lub hipautomorficzne – częściowo własnopostaciowe).
Można tylko dodać, że wbrew przyjętej tu kolejności opisu, pegmatyty są najstarszymi z widocznych w granicie skał żyłowych.