geo stanowisko 30- Czubek miasta

Obiekt: geo stanowisko 30- Czubek miasta

Twierdza Kłodzko

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Charakter obiektu

Punkt widokowy na szczycie twierdzy

GPS 50° 26’ 23,25’’ N, 16° 39’ 11’’ E

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Uproszczony opis geologiczny

Stając na tarasie widokowym Twierdzy możemy zapoznać się z dwiema panoramami geologicznymi okolicy. Wykonano je z wieży obserwacyjnej na szczycie twierdzy, która jest niedostępna dla ruchu turystycznego, jednak widok z tarasu widokowego w kierunkach wschodnim, południowym i południowo-zachodnim jest właściwie identyczny (tylko strona północna jest stąd niewidoczna). Naszą panoramę wykorzystać można również podziwiając otoczenie w innych dobrze eksponowanych miejscach na terenie miasta – np. z fortu na Owczej Górze, ze zboczy pod Żurawiem, z północnych i zachodnich przedmieść Kłodzka, a nawet ze wzgórz pomiędzy ul. Adama Mickiewicza a Jaszkową Dolną.

Przy sprzyjającej pogodzie (gdy atmosfera jest sucha i przejrzysta) z tarasu Twierdzy Kłodzkiej możemy podziwiać panoramę ziemi kłodzkiej w kierunkach wschodnim, południowym i południowo-zachodnim. Obejmuje ona Góry Złote (od Jawornika Wielkiego do Bzowca), Wzgórza Rogówki, Masyw Śnieżnika i mały fragment Gór Bialskich. Morfologicznie jest to widok harmonijny i miły dla oka. Jednak spojrzenie geologiczne trochę zaburza ten ład i porządek, i nadaje pikanterii, choć niektórzy mogą to uznać za zbędny chaos.
Góry Złote mają dość skomplikowaną budowę geologiczną (jednym zdaniem – „tam się działo” ). Obok rozmaitych skał metamorficznych ( metamorficzne skały) (na Jaworniku Wielkim, Wilczej Górze i Szkudle występuje łupek metamorficzn, na Bzowcu znajdujemy zarówno łupki jak i leptynit) występują także skały magmowe (granitoidy budują Wzgórza Rogówki – Brzankę i Sarnicę, a także Bukówkę oraz Ptasznik). Znaną atrakcją Gór Złotych jest podziemna trasa turystyczna w Złotym Stoku.

Pomiędzy Górami Złotymi, a Wzgórzami Rogówki – przy naprawdę dobrej pogodzie – dostrzegamy odleglejszy szczyt – Rudawiec w Górach Bialskich. Górę tą budują gruboziarniste gnejsy ( gnejs) a w mniejszej ilości łupki łyszczykowe.
Na prawo od Wzgórz Rogówki widzimy kilka szczytów Masywu Śnieżnika – Rudkę, Śnieżnik, Czarną Górę, Mały Śnieżnik i Trójmorski Wierch. Obszar ten to w zasadzie skały metamorficzne, głównie różne odmiany gnejsów i łupki łyszczykowe z licznymi wkładkami innych zmetamorfizowanych skał. Z Masywem Śnieżnika kojarzone są dwie atrakcje znajdujące się na terenie Kletna: Jaskinia Niedźwiedzia oraz pouranowa sztolnia i liczne hałdy, gdzie do dziś można znaleźć piękne okazy skał i minerałów.
Pasmo Krowiarek, ciągnie się od okolicy Kłodzka, po Stronie Śląskie. Najbliższe nas wierzchołki wchodzące w jego skład to Dębowa Wapniarka i Słupiec. Pasmo to składa się z naprzemianległych wystąpień marmurów ( marmur) i łupków łyszczykowych. Do dziś wydobywane są tu marmury – np. piękna Biała Marianna.

Najbliższym nas ciekawym szczytem jest Czerwoniak. występują tu Oprócz skał metamorficznych (amfibolit i marmur) i różnowiekowych (kredowych i permskich) skał osadowych (głównie piaskowiec), występują tu również skały magmowe (granit kłodzko-złotostocki).
W południowo-zachodniej części panoramy widoczne jest pasmo Gór Bystrzyckich. W części południowej i centralnej (masyw Czerńca, w dużej części masyw Jagodnej) odsłaniają się tam skały metamorficzne – gnejsy i granitognejsy oraz łupki łyszczykowe, bliżej (Lubiec, Długi Grzbiet) pojawiają się duże ilości osadowych skał kredowych. Trzy ostatnie wzniesienia wskazane na panoramie również dobrze reprezentują styl budowy geologicznej Gór Bystrzyckich, gdyż na ich stokach występują zarówno skały krystaliczne – metamorficzne, jak i osadowe – kredowe.

Niewidoczna z tarasu twierdzy Kłodzkiej jest panorama północna i północno-wschodnia przedstawiająca widok na Góry Bardzkie. Geologicznie jest to zupełnie inny świat. W większości tworzy je przekładaniec skał osadowych o wieku dolnokarbońskim (rzędu 340 mln. lat) i górnodewońskim (sprzed ok. 375 mln. lat) – mułowców, iłowców, łupków krzemionkowych i piaskowców szarogłazowych. Na tle tej monotonnej geologii wyróżnia się Góra Łaszczowa, na której można natrafić na granit kłodzko-złotostocki oraz Kostra, gdzie możemy zaobserwować oznaki tzw. metamorfizmu kontaktowego.
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Pełny opis geologiczny

Przy odrobinie szczęścia, przy pięknej pogodzie, ze szczytu twierdzy podziwiać możemy wspaniały widok na ziemię kłodzką. Widać pasma górskie i szczyty, ciekawe miejscowości, rzeki i doliny… Ale my oczywiście nie na nie patrzymy – no, może patrzymy, ale nieco innym okiem.
Miasto położone jest w rozległym obniżeniu zwanym Kotliną Kłodzką, okolonym szeregiem pasm górskich i wzniesień o zróżnicowanej budowie geologicznej. My znajdujemy się jednak niejako ponad Kłodzkiem, co pozwala na zorientowanie się, „ogarnięcie” tego jakich geo-ciekawostek możemy szukać również w najbliższej okolicy tego grodu.
Panoramy wykonano z wieży obserwacyjnej na szczycie twierdzy, która jest niedostępna dla ruchu turystycznego. Widok z tarasu widokowego w kierunkach wschodnim, południowym i południowo-zachodnim jest jednak właściwie identyczny (tylko strona północna jest stąd niewidoczna). Naszą panoramę wykorzystać można również podziwiając otoczenie w innych dobrze eksponowanych miejscach na terenie miasta – np. z fortu na Owczej Górze, ze zboczy pod Żurawiem, z północnych i zachodnich przedmieść Kłodzka, a nawet ze wzgórz pomiędzy ul. Adama Mickiewicza a Jaszkową Dolną.

Pierwsza – szersza panorama ukazuje obraz widziany w kierunku wschodnim, południowym i południowo-zachodnim – od azymutu ok. 100º (północne zbocza Jawornika Wielkiego) do azymutu 220º (Łomnicka Równia).
Na wschodzie, w tle – od Jawornika Wielkiego do Bzowca – widzimy Góry Złote. Jednak to co jest jednorodnym masywem pod względem morfologicznym, z geologicznego punktu widzenia jest tworem dość zróżnicowanym. W górach tych występuje szereg różnych skał, które zaliczyć możemy do dwóch głównych grup: skał metamorficznych ( metamorfizm) i magmowych ( magmowe skały). W odleglejszej ich części – na Jaworniku Wielkim, Wilczej Górze, Szkudłej i Bzowcu – dominują metamorficzne łupki ( łupek) zwane blastomylonitycznymi (są to tzw. skały polimetamorficzne – utworzone w kilku różnych etapach przemian). Jedynie szczyt Bzowca budują skały odmienne – leptynity. Wymienione skały, łącznie z występującymi również w tamtym rejonie gnejsami, marmurami i amfibolitami, tworzą dużą, starą strefę uskokową nazywaną strefą dyslokacyjną Złoty Stok–Skrzynka (w jej obrębie znajduje się złoże złota i arsenu w Złotym Stoku, obecnie udostępnione podziemną trasą turystyczną).
Na położonym nieco bliżej Ptaszniku możemy już oglądać skały całkiem innego rodzaju – granitoidy (czyli skały „granitopodobne” – tu: granit i granodioryt). Na zboczach tej góry znajdują się ponadto bardzo duże (o długości sięgającej kilometra) enklawy ( enklawa), tworząca je skała to amfibolit. Granit występuje również na znacznie bliższych Wzgórzach Rogówki (Brzanka, Sarnica), a nawet na Bukówce. Cały ten magmowy masyw rozciąga się na jeszcze większym obszarze, stąd jego nazwa: masyw kłodzko-złotostocki.

Pomiędzy Górami Złotymi, a Wzgórzami Rogówki – przy naprawdę dobrej pogodzie – dostrzegamy jeszcze jeden, znacznie odleglejszy szczyt. Jest to Rudawiec, jedno z najwyższych wzniesień Gór Bialskich. Górę tą budują gruboziarniste gnejsy, a w mniejszej ilości łupki łyszczykowe, występuje tu też drobna wkładka kwarcytu grafitowego.
Nieco bardziej na południe (na kierunku SSE, a dokładniej – pomiędzy azymutami 145º i 160º) widzimy kilka szczytów Masywu Śnieżnika. Pierwszy po lewej to stosunkowo niewysoka, gnejsowa kopuła Rudki. Sama góra nie jest może wyjątkowo atrakcyjna, ale należy ją kojarzyć z dwoma dawnymi złożami: Janową Górą (z pozostałościami kopalni żelaza – na stoku NW) oraz kłodczańskim mineralogicznym Eldorado, czyli Kletnem (duży zespół sztolni, hałd i różnych pozostałości prac poszukiwawczych – położony „za Rudką”, z naszego punktu widzenia).
Główna część masywu Śnieżnika (od Śnieżnika do Trójmorskiego Wierchu) zbudowana jest z szeregu skał metamorficznych. W zbliżonych ilościach występuje tam gnejs i łupek łyszczykowy – to jednak obraz bardzo uproszczony. Trzeba dodać, że gnejsy są tu bardzo różnorodne – są to ortognejsy, paragnejsy, skały o różnej strukturze ( struktura) i teksturze ( tekstura), zaś w obrębie łupków łyszczykowych spotyka się wkładki szeregu innych skał, takich jak marmur, kwarcyt, amfibolit, łupki kwarcytowe i grafitowe itd.

Niemal dokładnie na południe od Kłodzka, dość blisko, widzimy wzgórza Słupiec, Wapniarka i Dębowa. Stanowią one początek pasma Krowiarek. Tworzy je swoisty przekładaniec łupków łyszczykowych i marmurów. Liczne pokłady i soczewy drugiej z tych skał przez długi czas były obiektem intensywnej eksploatacji, po czym pozostało wiele starych kamieniołomów w rejonie od Żelazna i Romanowa aż po Rogóżkę i dalej – Kletno. Eksploatacja marmurów trwa do dziś – w kamieniołomach w Trzebieszowicach i Stroniu Śląskim, gdzie eksploatowany jest piękny kamień zwany Białą Marianną (możemy go oglądać np. na stanowisku nr 2).
Krowiarki przesłaniają nam szerokie obniżenie pomiędzy Masywem Śnieżnika a Górami Bystrzyckimi, które zarówno w nomenklaturze geograficznej jak i geologicznej nosi tą samą nazwę – jest to rów górnej Nysy Kłodzkiej. Południkowo wydłużone, ostro zarysowane obniżenie powierzchni terenu jest bowiem jednocześnie rowem tektonicznym.

Najbliższym nas ciekawym szczytem jest Czerwoniak – charakterystyczne wzniesienie położone przed Krosnowicami. Jest to stosunkowo niewielkie wzgórze, którego budowa geologiczna jest jednak zaskakująco zróżnicowana. W części południowej możemy tam spotkać piaskowce – zarówno kredowe (z dużym, starym kamieniołomem tuż ponad drogą), jak i permskie – występujące w towarzystwie dużych ilości łupków ilastych. Stoki NE budują amfibolity z drobnymi wkładkami marmurów, a nawet (najdalsze ku zachodowi) wystąpienie granitu kłodzko-złotostockiego.

Południowo-zachodnia część panoramy obejmuje długie, dość zwarte pasmo Gór Bystrzyckich. Również w ich budowie geologicznej zauważamy współwystępowanie bardzo różnych skał. W części południowej i centralnej odsłaniają się skały metamorficzne – gnejsy i granitognejsy oraz łupki łyszczykowe, bliżej – w najbardziej zachodniej części naszej panoramy – pojawiają się duże ilości osadowych skał kredowych.
Jednym z najdalszych widocznych szczytów (położonym w odległości 28 km) jest Czerniec – w całości budowany przez gnejsy, z których większość to skały gruboziarniste, o dużej zawartości kwarcu. Nieopodal tego szczytu, w dolinie spływającego ku wschodowi strumienia Piekiełko, znajduje się jedna ze speleologicznych atrakcji Ziemi Kłodzkiej – Solna Jama. Również w pobliżu, ponad wsią Różanka możemy natomiast natrafić na szereg starych kamieniołomów marmurów, z największym – co prawda koszmarnie zarośniętym, ale ponad półkilometrowej długości, świadczącym o skali prowadzonego niegdyś wydobycia tej kopaliny.
Masyw widocznej obok i również bardzo odległej Jagodnej także tworzą przede wszystkim skały krystaliczne – granitognejsy i gnejsy warstewkowe, choć u już jej podnóża geolodzy stwierdzili występowanie wychodni osadów kredowych – piaszczystych margli utworzonych w piętrze turonu, czyli ok. 95 mln. lat temu. W większości są one jednak przykryte osadem najmłodszym, czwartorzędowym – glinami zboczowymi z rumoszem skalnym oraz osadami rzek i strumieni.
Widoczne zbocza położonych znacznie bliżej gór Lubiec i Długi Grzbiet są w całości budowane przez kwarcowo-skaleniowe piaskowce ( piaskowiec) kredowe – także turońskie.
Trzy ostatnie wzniesienia wskazane na panoramie również dobrze reprezentują styl budowy geologicznej Gór Bystrzyckich, gdyż na ich stokach występują zarówno skały krystaliczne – metamorficzne, jak i osadowe – kredowe. O ile jednak w przypadku Koszeli dwułyszczykowe (muskowitowo-biotytowe) paragnejsy tworzą jej szczyt, zaś piaskowce i margle występują u podnóża, to na Wójtowskiej i Łomnickiej Równi sytuacja jest odwrotna – osady kredowe budują ich wierzchowinę, zaś w niższych częściach stoków można znaleźć gnejsy i granitognejsy oraz łupki łyszczykowe.

Na zakończenie – dla porządku – dodać trzeba, że wszystkie oglądane dotąd, otaczające Kotlinę Kłodzką masywy górskie (Góry Złote i Bialskie, Masyw Śnieżnika, Góry Bystrzyckie) pod względem geologicznym tworzą nadrzędną strukturę tektoniczną zwaną kopułą orlicko-śnieżnicką. Jest to potężny zespół różnorodnych skał krystalicznych, który uległ wypiętrzeniu, a w orogenezie alpejskiej pękł w części środkowej, przez co utworzył się wspomniany rów górnej Nysy Kłodzkiej.

Druga panorama ukazuje szczyty położone na północ i północny-wschód od Kłodzka. Jest to już całkiem inne pasmo górskie, o zupełnie odmiennej budowie geologicznej. Zachodnią ramę pola widzenia stanowi Forteczna Góra, będąca najlepszym odsłonięciem metamorfiku kłodzkiego, a dokładniej tzw. jednostki Kłodzko Twierdza (por. Opowieść o skałach podłoża… http://geo-turystyka.pl/opowiesc-skalach-podloza-klodzkiem/). Występujące tu skały opisane są w szeregu naszych stanowisk (nr 31–34, 36–39 i 42).

Cztery szczyty położone w zachodnim grzbiecie Gór Bardzkich (od Wielkiej Cisowej po Lisiurę) mają bardzo podobną, dość monotonną budowę geologiczną. W większości tworzy je przekładaniec skał osadowych o wieku dolnokarbońskim (rzędu 340 mln. lat) – mułowców, iłowców, łupków krzemionkowych i piaskowców szarogłazowych, stanowiących część tzw. formacji Opolnicy. W mniejszości występują tu górnodewońskie (sprzed ok. 375 mln. lat) iłowce, mułowce i łupki krzemionkowe, a także piaskowce szarogłazowe zaliczane do formacji łupków mikołajowskich. Jak można się domyślić skały obu formacji, o różnym wieku, ale zbliżone pod względem petrograficznym, są często trudne do rozróżnienia gołym okiem.
Wspomniane skały – z jeszcze bardziej zdecydowaną przewagą utworów karbońskich – występują również w okolicy Lisiej Góry. W jej pobliżu, przed wsią Dębowina, natrafiono niegdyś na niewielkie złoża ołowiu, cynku i antymonu, które były eksploatowane kilkoma krótkimi (dziś niedostępnymi) sztolniami.
Widoczny o „rzut kamieniem”, tuż za Nysą Kłodzką garb Owczej Góry to oczywiście również wystąpienie skał metamorfiku kłodzkiego (por. stanowisko 44).
Po prawej, zza Owczej Góry wyłania się dalsza część Gór Bardzkich, tym razem ich Pasmo Wschodnie. Pierwszym z widocznych tu szczytów jest Góra Łaszczowa. I ją budują monotonne karbońskie osady, ale… występuje tu coś jeszcze. Wzdłuż południowego stoku przebiega bowiem apofiza (szeroka żyła) granitu masywu kłodzko-złotostockiego. Szczegółowe badania mikroskopowe wykazały, że wokół niej znajduje się około 100-metrowej szerokości strefa metamorfizmu kontaktowego, a więc skał zmienionych w wyniku silnego podgrzania przez magmę.
Na Kłapaczu, Ostrej Górze i Kłodzkiej Górze nie znajdziemy nic poza fragmentami wspomnianych wcześniej osadów karbońskich. Również wznosząca się nad Wojciechowicami Kostra „wyrzeźbiona” została przeważnie w podobnych skałach, jednak dodatkowo występują tu spore ilości osadowych brekcji – skał zbudowanych z ostrokrawędzistych okruchów mineralnych o rozmiarach kilku milimetrów. Na północnym stoku tej góry można dodatkowo znaleźć ciemne, bardzo drobnoziarniste lidyty i łupki graptolitowe o wieku sylurskim i dewońskim (ok. 440–360 mln. lat temu). Co więcej wszystkie występujące tu skały osadowe zostały wtórnie, w różnym stopniu, dotknięte metamorfizmem kontaktowym. Tym razem zaznaczył się jednak wpływ głównej masy granitu kłodzko-złotostockiego, którego wychodnie znajdują się już około 1 km na południe. Stąd zmiany takie stwierdzono w całej szerokiej strefie pomiędzy Wojciechowicami, a Jaszkówką i Podzamkiem.

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria