Geo stanowisko 01: Piaskowce Rynku – piaskowce Kłodczyzny

Categories: Centrum Kłodzka element na trasie 1 element na trasie 2 element na trasie 3 element na trasie 4 geo stanowisko skały metamorficzne skały osadowe

No comments

Obiekt: geostanowisko 01

Piaskowce Rynku – piaskowce Kłodczyzny: rynek w Kłodzku, pl. Bolesława Chrobrego oraz Ratusz.

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Charakter obiektu

Elewacje Ratusza (wschodnia i południowa) oraz elementy wystroju architektonicznego Rynku (pręgierz, fontanna, kolumna wotywna oraz bruk wokół kolumny).

GPS 50° 26′ 19,95” N, 16° 39′ 18,06” E

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Uproszczony opis geologiczny

Kłodzko ratusz

Wśród wielu skał jakie można spotkać w Kłodzku szczególne miejsce zajmuje piaskowiec. Jest to najpopularniejszy i można zaryzykować twierdzenie, że najstarszy materiał budowlany w mieście. Na placu wokół Ratusza można podziwiać kilka odmian tej skały.
Pierwszy z piaskowców to skała średnio- i gruboziarnista (ziarenka tworzącego go piasku mają wielkość około 1–2 mm) o barwie żółtej. Wykonane są z niego „lwia” fontanna przed ratuszem (na jej stopniach zauważamy warstwowanie z cienkimi laminami drobnego żwirku – rezultat falowania płytkiego morza) FOT 1.3 oraz pręgierz (–> lamina; –> żwir). Jest to skała pochodząca z kamieniołomu w Radkowie – na północnych stokach Gór Stołowych (–> piaskowiec radkowski).
W wielu miejscach widzimy piaskowce drobnoziarniste (w nich ziarenka są bardzo małe – niekiedy mają około 0,5 mm średnicy, czasem jeszcze mniej), skały te są szare albo żółte. Wykonano z nich elementy cokołu ratusza, piękną kolumnę wotywną w zachodniej części rynku, czy balustradę w jego części północno-zachodniej. FOT 1.3, FOT 1.4
Ostatni – piaskowiec noworudzki – przyciąga wzrok wyjątkową, głęboko czerwoną barwą. Jest to skała zbudowana głównie z piasku, ale często widzimy też w niej laminy żwiru, a nawet większe otoczaki (–> otoczak). Geolodzy wiedzą, że tego rodzaju osad powstaje w rzekach.

Bardzo ciekawy pod względem geologicznym zestaw skał znajduje się wokół kolumny wotywnej. Są to „zwykłe” otoczaki, które zostały przytransportowane przez Nysę Kłodzką, jednak dla pasjonatów ta zbieranina może być ciekawa jest to bowiem przegląd skał pochodzących z okolicznych gór: gnejs, lidyt, amfibolit, kwarcyt. FOT 1.7

Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria

Pełny opis geologiczny

Fontanna w Kłodzku

Na terenie Rynku zapoznać się można z różnymi, zastosowanymi w architekturze, odmianami piaskowców (–> piaskowiec) pochodzących z terenu Ziemi Kłodzkiej i najbliższego jej sąsiedztwa.

Zaczynamy od fontanny (pierwotnie – od XVI w. – studni) przy wejściu do budynku Ratusza, która przyciąga uwagę kunsztownym wykonaniem figury czeskiego lwa stojącego w misie wspartej przez cztery delfiny. FOT 1.1 Fontannę wykonano z szarego, średnio- do gruboziarnistego piaskowca radkowskiego (–> piaskowiec radkowski). Na stopniach od strony SW zauważamy w nim warstwowanie wyrażone ułożeniem cienkich lamin (–> lamina) drobnego żwiru (–> żwir). FOT 1.2 Ta odmiana piaskowca radkowskiego powstała więc prawdopodobnie w tzw. strefie litoralnej, tzn. tuż przy brzegu morskim. Ubytki w oryginalnym kamieniu uzupełniono również piaskowcem, ale o rażąco odmiennej, drobnoziarnistej strukturze.

Drugim rzucającym się tu w oczy elementem jest wykonany z piaskowca radkowskiego pręgierz, określany jako rekonstrukcja obiektu z poł. XVI w., wydaje się jednak, że jego forma została nieco unowocześniona.

Na południowej ścianie Ratusza zauważamy szereg piaskowcowych elementów budowlanych. FOT 1.3 Do wykonania cokołu budynku wykorzystano masywne ciosy żółtego piaskowca oraz czerwony piaskowiec noworudzki w postaci bloków o wymiarach 95×95 cm – miejscami widoczne są w nim otoczaki o wielkości do 5 cm. Rozmiary bloków piaskowca żółtego, z których wykonano filary musiały sięgać 2 m. Narożny blok czerwonego piaskowca (SW róg budynku) podlega szybkiemu rozpadowi, w wyniku oddziaływania czynników atmosferycznych (woda, mróz) oraz zmiennego nasłonecznienia. W bramie (pl. Bolesława Chrobrego 2) – rzeźbiony piaskowcowy portal oraz pokaźna kolumna o średnicy 40 cm.

Kamień wykorzystany do wykonania kolumny wotywnej stojącej w zachodniej części Rynku jest skałą dość zwyczajną. Można jednak zwrócić uwagę na kunszt dawnych kamieniarzy, którzy skale nadali tak komplikowane kształty. FOT 1.4 Powierzchnie części bloków kamiennych wykończono za pomocą tzw. młotkowania. Piaskowiec pokryty jest tzw. patyną (–> patyna) o barwie szarej, wyraźnie ciemniejszą na powierzchniach poziomych (balustrady).

żyły w piaskowcu

Interesujące zjawisko poznać możemy wszedłszy schodami na wyższy poziom Rynku (po stronie NW). Murek biegnący wzdłuż chodnika wykończony jest od góry solidnymi płytami piaskowca o wymiarach ok. 60x60x5 cm. W niektórych spośród tych płyt zauważamy niezwykle skomplikowane sieci jasnych żyłek (–> żyły). FOT 1.5 Powstały one wzdłuż drobnych uskoków (–> uskok), które przecięły skałę, a następnie stały się drogą migracji roztworów mineralnych, wytrącająca się z nich krzemionka (SiO2) spowodowała powtórne spojenie skały. Na górnych powierzchniach płyt przebieg żyłek jest często bardzo nieregularny, wyjaśnienie tego zjawiska widzimy na powierzchniach pionowych płyt – krawędziach. Okazuje się, że mamy tu do czynienia z żyłkami o dwóch kierunkach – niektóre zapadają ku wschodowi inne ku zachodowi. FOT 1.6 W związku z tym, że kąt pod jakim zapadają (kąt upadu) jest niewielki w stosunku do górnej powierzchni płyty otrzymujemy taki właśnie, „sztucznie skomplikowany” obraz. Niektóre płyty (wycinane z większego bloku) ułożono obok siebie, dzięki czemu możemy na nich śledzić kontynuację żył. Na kamieniu powszechnie występują kolonie glonów i porostów stopniowo niszczące skałę, ale świadczące o czystości środowiska.

Ponadto należy zwrócić uwagę na bruk pokrywający zachodnią część Rynku – wokół i poniżej kolumny wotywnej. Jest on wykonany z otoczaków (–> otoczak) rzecznych przyniesionych przez Nysę Kłodzką z okolicznych gór. FOT 1.7 Bruk staje się dla nas największym tego rodzaju w Kłodzku albumem skał i skupień mineralnych budujących podłoże ziemi kłodzkiej. Zauważyć tu możemy przede wszystkim:
– gnejs – różne odmiany o charakterystycznej teksturze gnejsowej (laminowanej, oczkowej, wstęgowej) i różnej kolorystyce,
– fragmenty żył kwarcu (–> kwarc) – jednolicie białe lub żółte – zanieczyszczone związkami żelaza,
– zielonkawo-szary amfibolit, zbudowany z naprzemiennych jasnych i ciemnych lamin,
– kwarcyt o drobnokrystalicznej strukturze, skały zazwyczaj czerwonawe lub rudawe,
– jednorodny, czarny (z nielicznymi białymi żyłkami) lidyt oraz inne skały.
Dlaczego akurat takie skały są reprezentowane w tym zespole otoczaków? Wszystkie one są ziarnami wytrzymałymi mechanicznie, odpornymi na wietrzenie, większość z nich zawiera dużo kwarcu, który jest bardzo twardy.
To zagadnienie można dokładniej prześledzić na stanowisku nr 41.