Obiekt: geo stanowisko 25- Lekcja o granicie strzegomskim
Plac Franciszkański – przed wejściem do kościoła MB Różańcowej
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria
Charakter obiektu
Chodnikowe płyty kamienne wykorzystane do pokrycia powierzchni placu, pomnik św. Franciszka z Assyżu
GPS 50° 26′ 14.66” N, 16° 39′ 21.07” E 
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria
Uproszczony opis geologiczny
25.1 plac
Na placu Franciszkańskim uczta dla tych, dla których interesujący jest granit i zjawiska, które w nim zachodziły, w czasie gdy był jeszcze rozpaloną magmą. Chodzimy tu sobie po płytach wykonanych z popularnego granitu strzegomskiego (–> granit strzegomski). FOT 25.1 Wbrew pozorom jest to skała bardzo urozmaicona pod względem struktury (–> struktura – sposób wykształcenia kryształów) i tekstury (–> tekstura – sposób ułożenia składników skały). Niektóre płyty są monotonne – oprócz minerałów budujących skałę nic ciekawego nie widać, jednak są również takie nad którymi warto się pochylić – widać w nich jakieś „obce twory”. Kamieniarze nazywają te elementy „myszkami”, a w języku geologicznym nazywa się je enklawami (–> enklawa). FOT 25.2 Niektóre z nich są zaokrąglone (są to fragmenty innych skał magmowych porwanych przez magmę granitową), inne są kanciaste, widać w nich smugi (to fragmenty skał, pomiędzy którymi przeciskała się magma i porwała ich kawałki). Niektóre płyty są „przecięte” jasnymi drobnokrystalicznymi żyłami (–> żyły) – to tzw. aplit. W granicie widoczne są także ciemne smugi wzbogacone w ciemniejsze minerały – to tzw. szliry biotytowe (–> szlir). Niekiedy zauważamy też żyły skały zwanej pegmatytem – zbudowanej z tych samych minerałów co granit, ale mających wyraźnie większe rozmiary.
W południowej części placu widoczny jest pomnik św. Franciszka z wilkiem Gubbio. FOT 25.5 Do wykonania cokołu, na którym stoi Boży Biedaczyna wykorzystano piękny gnejs o budzącej niezwykłe skojarzenia handlowej nazwie Aurora Borealis. FOT 25.6
Również z góry – z muru klasztoru Franciszkanów – zerkają na nas dwa kamienne kłodzkie koty, nietypowe, bo nieco zielonkawe. FOT 25.7 Czy kot może być zielony?? Owszem – jeśli jest kamienny, to może być pokryty delikatną powłoczką glonów.
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria
Pełny opis geologiczny
25.2 - enklawy
Mamy tu do dyspozycji 8 arów płyt chodnikowych, które wspaniale posłużą do dokładnego zapoznania się z jedną z odmian skały potocznie określanej jako granit. FOT 25.1 By łatwiej zapoznać się z szeregiem różnych zjawisk proponujemy plan placu precyzyjnie ukazujący najbardziej interesujące miejsca. PLAN 25.1
Przed nami (a raczej – pod naszymi stopami) granit strzegomski, największe „kamienne” bogactwo Dolnego Śląska i całej Polski, skała eksploatowana dziś w ponad 30 kamieniołomach w rejonie Strzegomia, Rogoźnicy, Sobótki, oferowana w postaci kruszyw drogowych (grysów i in,), ale też jako rozmaita kostka brukowa, krawężniki, płyty chodnikowe i elewacyjne, parapety, rzeźby…
Na różnych płytach dostrzegamy przede wszystkim strukturalne zróżnicowanie tej skały – zdecydowanie nie jest ona zawsze taka sama. W punkcie „A”, w otoczeniu płyt „zwykłego” strzegomskiego granitu średniokrystalicznego i porfirowatego (czyli zawierającego w nieco drobniejszej masie krystalicznej większe kryształy – tzw. megakryształy) widzimy skałę równo- i drobnokrystaliczną. Granit ten jest właściwie szary, niekiedy z odcieniem lekko niebieskawym, ale często dostrzegamy zabarwienie płyt na żółto, bądź rdzawo – to rezultat lekkiego zwietrzenia (–> wietrzenie) skały i nagromadzenia się w niej tlenków lub wodorotlenków żelaza (minerałów takich jak hematyt, limonit). Najbliżej kościoła – punkt „B” – obserwujemy skupienie enklaw (–> enklawa), co ciekawe niekiedy w różnych płytach widzimy przekroje tej samej enklawy. FOT 25.2 W większości są to zastygłe porcje innych magm porwane przez magmę granitową. Rzadziej spotkać można tzw. ksenolity – kanciaste, jednolicie czarne (afanitowe, czyli takie, w których gołym okiem nie dostrzegamy ziaren mineralnych), będące prawdopodobnie fragmentami skały określanej jako hornfels. Na wprost wejścia do świątyni („C”) możemy obejrzeć drobne strefy pegmatytowe (–> pegmatyt). Pod drzewkiem, na sąsiednich płytach mamy do dyspozycji kilka przekrojów tej samej struktury – żyły o miąższości ok. 5–8 cm, miejscami mieszane, pegmatytowo-aplitowe. W SE rogu deptaka – punkt „D”, w niektórych płytach widzimy większe masy granitu aplitowego, niekiedy widoczny jest jego kontakt ze „zwykłym” granitem strzegomskim, a także szliry biotytowe (–> szlir). „Na deser” w punktach oznaczonych literą „E” oglądamy zespoły różnych struktur występujących blisko siebie: enklaw, szlir i pegmatytów. FOT 25.3 FOT 25.4
25.3 plac - szlira
Na pl. Franciszkańskim mamy jednak jeszcze jedną atrakcję – sam pomnik św. Franciszka, przytulony do muru klasztoru FOT 25.5 Postument, na którym stoi święty wraz ze swoim ukochanym wilkiem Gubbio wykonano z polerowanych płyt wyjątkowo pięknej skały. Jest to czarno-różowawy gnejs przez handlowców dumnie nazywany Aurora Borealis, czyli zorza polarna. Coś w tym jest – struktura kamienia może nasuwać skojarzenia z fantazyjnymi smugami różnokolorowego światła na tle nocnego nieba. Skała ta przyjechała do nas z miejscowości Pukkila, położonej 60 km na północ od stolicy Finlandii – Helsinek.
Zastanówmy się przez chwilę jakie zjawiska dostrzegamy w starannie obrobionych płytach. FOT 25.6 Struktura gnejsu może być określona jako laminowana z nieregularnie rozmieszczonymi partiami ciemnymi (zbudowanymi głównie z biotytu) i jasnymi (kwarcowo-skaleniowymi). Ale po wizycie w kościele MB Różańcowej (obiekt nr 24) możemy już powiedzieć coś więcej. Strefy o różowym zabarwieniu są gruboziarniste i wyglądają jak skała magmowa. A więc i tu mamy do czynienia z gnejsem migmatycznym.
Tuż obok, na murze klasztoru Franciszkanów widzimy natomiast dwa kamienne kłodzkie koty, wykorzystany tu surowiec to piaskowiec radkowski. FOT 25.7 Są to zwierzątka o nietypowym, zielonym umaszczeniu… Oczywiście jest to powłoka glonowa rozwijająca się często na elementach kamiennych ulokowanych w sprzyjających wegetacji warunkach – w tym przypadku są ocienione drzewami.
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria
Zadanie
1. Nienasyceni badacze granitu mogą zajrzeć na chodnik biegnący wzdłuż północnego muru kościoła – wzdłuż ul. Wita Stwosza. Należy tam odszukać i zidentyfikować szliry biotytowe, aplit oraz gniazdo pegmatytu. Czy gniazdo to powstało w jakimś specyficznym miejscu?
2. Spróbuj porównać rozmiary ziaren mineralnych (mierząc linijką ich wielkość) w ciemnych strefach Aurory Borealis oraz w strefach migmatycznych. Czy różnica jest czytelna?
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria
Galeria
Szybki skok: ⇒obiekt ⇒charakter obietku ⇒mapa ⇒uproszczony opis geologiczny ⇒pełny opis geologiczny ⇒zadanie ⇒galeria
